De tomatentwist

Dit stik is it ferfolch op een ierder stik oer it meartal.
Om de lizzer oan de nije stavering wenne te litten, wurde de Gearfryske wurden hjir mei en sûnder aksinten skreaun.

De classificatie van tomaten is in het Nederlands een twistappel. In de ogen - en in de mond - van koks en consumenten is de tomaat een groente, vanwege zijn hartige smaak. Ook groentehandelaren brengen de tomaat aan de man als een groente, en wordt daarin gesteund door de Amerikaanse wetgeving. Biologen daarentegen weten dat de de tomaat eigenlijk een bes is. Zij zijn er dan ook stellig van overtuigd dat de tomaat een vrucht moet worden genoemd. Tuinders zien de tomaat weer als een kruidachtig gewas, en beschouwen de vruchten daarvan als een groente.

Hoe zit dat in het Gaarfries? Eerder hebben we het meervoud in het dierenrijk behandeld. Om deze vraag te kunnen beantwoorden moeten we het plantenrijk nader gaan bestuderen.

Net als bij de dieren, worden er onder de planten een een paar categorieën onderscheiden. De meeste planten vallen onder dezelfde groep:

stikel, stikelgewaaks
brohnnettel (brânnettel), brohnnettelgewaaks

Bomen hebben een eigen meervoudsvorm, die tamelijk voor de hand ligt:

boekebeam, boekebeamebosk
lik, likkebosk

Plantaardige levensvormen, waarbij geen afzonderlijke planten te onderscheiden zijn, kennen geen afzonderlijke meervoudsvorm. Die is overigens ook niet nodig.

gehs (gês)
moas
liguster

Bij bloemen kunnen de twee eerstgenoemde vormen allebei voorkomen. Zolang ze nog in de grond zitten worden ze gewoon als elke andere plant beschouwd:

roas, roazegewaaks
hiensteblom, hiensteblommegewaaks

Echter, als u ze geplukt heeft, in de winkel koopt, aan iemand cadeau geeft, of ze schuin onder water afsnijdt en in een vaasje op het dressoir zet, worden ze als boompjes beschouwd:

roas, roazebosk
hiensteblom, hiensteblommebosk

Net als dieren vormen ook planten een bron van culinair genot, zoals menigeen die met de Friese keuken bekend is zal kunnen beamen. De meervoudsvorm is afhankelijk van de wijze waarop het betreffende plantendeel gewoonlijk wordt klaargemaakt voor menselijke consumptie. De eerste groep wordt doorgaans gekookt, gebakken, gegrild, gepoft, of in de combi-magnetronoven gedaan voordat men deze opdient:

jirpel, jirpelgrieente (jirpelgriènte)
blomkoal, blomkoalgrieente (blomkoalgriènte)
spruut, sprutegriente (sprutegriènte)

Wat rauw wordt gegeten, behoort tot de tweede categorie:

par, parrefruit
sinesappel, sinesappelfruit
druuuf (drúúf), druuvefruit (drúvefruit)

Is de tomaat nu een groente of een vrucht? Gelukkig hoeven wij ons niet te mengen in de tomatentwist, want in het Gaarfries zijn de regels eenduidig. De tomaat is een gewas, waarvan de eetbare delen zowel verhit als onverhit worden gegeten. Bij elk gebruik is er een passende meervoudsvorm:

tomaat, tomategrieente (tomategriènte), tomatefruit, tomategewaaks

En dit kun je er ook nog van maken:

tomatesop

Lekker iten. Of drinken.