Het Haagse model

Wellicht verkeert u - zoals velen die zich nooit in de Friese schrijfkunst hebben verdiept - in de veronderstelling dat de spelling van het Fries fonetisch is, en derhalve heel gemakkelijk. Dat is slechts schijn: het standaardwerk 'Stavering' waarin de Friese spellingsregels zijn beschreven, bevat maar liefst honderd pagina's (dertig bladzijden meer dan het boekje 'Tiidwurden',) Het bevat tal van regels, en nog meer uitzonderingen.
De genormeerde spelling van het Westerlauwers Fries is de vrucht van de noeste arbeid van vele ambtenaren. Zij moesten en hoofd bieden aan sociaal-maatschappelijke tegenstellingen, hadden rekening te houden met talloze belangengroepen, en waren genoodzaakt compromissen te sluiten tussen historie en heden, tussen eigen en vreemde herkomst, en westelijke en oostelijke streken in de provincie die zij trachtten te besturen. Het resultaat mag beschouwd worden als verwant aan het Chinees. Friese lettergrepen en Chinese ideogrammen hebben met elkaar gemeen dat zij worden opgebouwd uit willekeurig bijeengeraapte tekens, en zo nu en dan worden aangevuld met een fonetische component.

Het moge duidelijk zijn, dat de officiële Friese spelling alleen al vanwege zijn complexiteit onbruikbaar is voor het Gaarfries. Daarnaast is het ook niet erg wijd verbreid. Het overgrote deel van de  Friestalige bevolking is anafalbeet in zijn eigen taal. Zij schrijft haar ansichtkaarten aan vrienden en familie fonetisch volgens Nederlandse regels, of zelfs geheel in de Nederlandse taal. De overige talen die in Friesland worden gesproken, worden niet vaak geschreven. Bovendien hebben deze talen hun eigen spellingsregels. Het Nederlands daarentegen, is onder praktisch alle sprekers van de Friese talen bekend. Vrijwel iedereen heeft de spellingsregels van het Nederlands op school geleerd. Daarop voortbouwendhoeft niemand belast te worden met het aanleren van een nieuw systeem.

De Friese talen kennen meer woorden voor het weer dan het Nederlands, en ook meer klinkers: korte klanken, lange klanken, neusklanken, tweeklanken, en zelfs drieklanken. Die kunnen niet zonder meer in de Nederlandse spelling worden weergegeven. Enige aanpassing is dus nodig.
Een  voorbeeld van een Nederlandse lokale taal met afwijkende en sterk karakteristieke klanken is het Haags, dat gesproken wordt in een deel van Den Haag. Marnix Rueb, de auteur van de ter plaatse ooit zeer populaire stripreeks Haagse Harry, heeft voor deze taal een revolutionaire eigen spelling ontwikkeld. Hier zijn een paar voorbeelden:

Kap nâh!!
Niet te wènag!!
Dachetnie!!
Krèg ut zuâh!!
Kompleit baggâh!!

Dit zou zich in het Gaarfries kunnen laten vertalen als:

Nów mast ophâde.

Dit stik is in lyts bytsje koarter makke om it wat lêsber te ĥâlden. Oer de stavering fan it Bildsk sille we 't noch ris in oere kear hawwe.